Uỷ ban Kinh tế: Cách tính giá xăng dầu chưa phù hợp thị trường

Uỷ ban Kinh tế cho rằng cách tính giá xăng dầu hiện chưa phù hợp biến động thị trường và không đủ bù đắp chi phí kinh doanh cho các doanh nghiệp bán lẻ.

Nhận định trên được Uỷ ban Kinh tế nêu khi thẩm tra báo cáo bổ sung kinh tế xã hội 2022, những tháng đầu năm 2023. Nội dung này sẽ được Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến sáng 9/5.

Theo đó, báo cáo thẩm tra, Uỷ ban Kinh tế nêu nhiều vấn đề tồn tại trong quản lý, điều hành thị trường này. Cơ quan thẩm tra cho rằng bảy tháng qua, giá xăng dầu được kiểm soát, nguồn cung trong nước đủ nhưng nhiều cửa hàng vẫn ngừng kinh doanh, dẫn đến tình hình thiếu hụt xăng dầu cục bộ diễn ra tại một số địa phương.

Dẫn phản ánh của các doanh nghiệp, Ủy ban Kinh tế nhìn nhận nguyên nhân chính là do cách tính giá bán lẻ xăng dầu chưa phù hợp với biến động thị trường, không có tính cạnh tranh và chưa đủ bù đắp chi phí kinh doanh cho các doanh nghiệp bán lẻ.

Ngoài ra, Bộ Công Thương áp dụng giải pháp tình thế là sử dụng lực lượng Quản lý thị trường để xử phạt các cửa hàng bán lẻ xăng dầu dừng bán không có lý do chính đáng hoặc không thông báo cho cơ quan quản lý nhà nước. Việc này dẫn đến thực tế nhiều cửa hàng bán lẻ đối phó bằng cách bán nhỏ giọt.

Chiết khấu (hoa hồng các doanh nghiệp đầu mối, thương nhân phân phối chi lại cho đại lý, cửa hàng bán lẻ) sau thời gian dài giảm thấp, thậm chí 0 đồng đã tăng trong tháng 2 trước sự phản ứng từ các doanh nghiệp bán lẻ. Tuy nhiên, Uỷ ban Kinh tế cho rằng, đây chỉ là giải pháp tình thế để các đầu mối giảm bớt tồn kho, thu hồi vốn, chưa giải quyết được căn cơ vấn đề.

Cơ quan này cũng chỉ ra việc sử dụng Quỹ bình ổn xăng dầu có bất cập. "Việc trích lập và chi sử dụng Quỹ bình ổn xăng dầu dẫn đến bỏ lỡ tín hiệu của thị trường, tiềm ẩn sự không minh bạch", Uỷ ban Kinh tế nhận xét.

Chẳng hạn, trong kỳ điều hành, nếu chỉ sử dụng quỹ thì giảm bớt biên độ biến động giá, nhưng nếu giá thế giới tiếp tục tăng trong kỳ điều hành tiếp theo mà Quỹ bình ổn không còn, giá trong nước sẽ cao hơn thế giới. Uỷ ban này cũng dẫn ý kiến của Thanh tra Chính phủ, nhận xét quản lý Quỹ bình ổn giá "còn nhiều vấn đề, gần như không quản lý được".

Trong bối cảnh Nghị định 95/2021 sau hơn một năm có hiệu lực bộc lộ những vướng mắc, Uỷ ban Kinh tế đề nghị Chính phủ sớm sửa đổi để kịp thời tháo gỡ hạn chế trên thị trường xăng dầu.

Liên quan tới điện, từ 4/5 giá điện đã tăng 3% sau 4 năm kìm giữ, lên mức giá bán lẻ bình quân là 1.920,37 đồng một kWh. Tuy nhiên, Uỷ ban Kinh tế cho biết có ý kiến cho rằng việc tăng giá này của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khiến tăng chi phí đầu vào của các doanh nghiệp sản xuất trong bối cảnh đơn hàng và xuất khẩu giảm.

Cơ quan này cũng chỉ ra điểm không hợp lý trong cơ cấu giá của Bộ Công Thương, là giá điện sinh hoạt vẫn bù chéo cho sản xuất, trong đó chiếm số lượng lớn là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Tức là giá điện sinh hoạt của người dân chi trả cao hơn cả giá điện sản xuất của các doanh nghiệp.

"Chính sách giá điện như hiện nay không khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào máy móc, trang thiết bị ít tiêu hao năng lượng. Đó là lý do mỗi lần tăng giá điện, người dân đều cảm thấy không thoải mái", Uỷ ban Kinh tế nêu.

Theo số liệu giá thành sản xuất kinh doanh điện 2022 được Bộ Công Thương công bố cuối tháng 3, giá sản xuất là 2.032,26 đồng một kWh, tăng 9,27% so với năm 2021. Tức là với mức giá bán lẻ bình quân ở thời điểm trước khi tăng giá là 1.864,44 đồng, EVN bán lỗ gần 168 đồng một kWh.

Chi phí đầu vào tăng vọt, chủ yếu từ khâu phát điện tăng gần 21,5% so với 2021 do giá nhiên liệu (than, khí, dầu) leo thang, nên tập đoàn này lỗ hơn 36.294 tỷ đồng từ sản xuất kinh doanh điện. Sau khi trừ đi thu nhập tài chính khác, số lỗ của EVN năm ngoái hơn 26.200 tỷ đồng. Tại báo cáo thẩm tra, Uỷ ban Kinh tế đề nghị Chính phủ làm rõ nguyên nhân chính của khoản lỗ này và sớm có giải pháp khắc phục bất cập trong cơ chế giá điện.

Cũng theo cơ quan của Quốc hội, phát triển năng lượng tái tạo là chủ trương lớn, được thể chế hoá trong các chiến lược, cơ chế khuyến khích phát triển của Chính phủ. Tuy nhiên, nguồn năng lượng này còn khó khăn khi điện tái tạo sản xuất không bán được, chưa thống nhất được về cơ chế giá. Quy hoạch năng lượng, Quy hoạch điện VIII chậm ban hành.

Ngoài đề nghị Chính phủ bổ sung đánh giá làm rõ thêm vấn đề, Uỷ ban Kinh tế lưu ý Chính phủ cần đẩy nhanh tiến độ các dự án về nguồn và lưới điện, chủ động phương án nguồn cung than, khí cho sản xuất và vận hành hệ thống điện.